Thoát khỏi khuôn mẫu, đi tìm tự do

Ước mơ của đa phần những người được sinh ra và lớn lên trong một tổ chức khủng bố là trở thành thủ lĩnh của tổ chức. Họ không hề nghĩ đến việc sẽ thoát khỏi xiềng xích của tổ chức khủng bố đó. Ngược lại, có khi họ còn cho rằng khủng bố là thánh chiến, là con đường của trí tuệ, của chân lí hoàn hảo và duy nhất. Họ không hiểu hành trình cao cả của người khác và buông lời lăng mạ. Bởi vì có những thứ ta dễ dàng nhận ra qua góc nhìn của người đứng ngoài tổ chức nhưng rất khó nhận ra nếu ta đang bị trói buộc trong một khuôn mẫu nhất định.

Nếu một người được nuôi dạy và phát triển trong khuôn mẫu của những tổ chức tôn giáo hay ý thức hệ nào đó thì người đó có thể sẽ không quan tâm đến bất cứ thứ gì khác ngoài tôn giáo của mình. Họ khó có thể thoát ra khỏi khuôn mẫu đó.

Dù là lý tưởng, tôn giáo hay tư tưởng như thế nào đi nữa, một khi bị trói buộc trong đó, ta sẽ đánh mất cơ hội để nhìn thấy thêm nhiều điều, nhiều thứ trên đời. Dưới góc nhìn của một tâm hồn tự do đang sống bên ngoài khuôn mẫu thì những người đang bị trói buộc trong đó thật tù túng nhưng trong mắt mình, họ trong nghĩ rằng đó là sự trói buộc.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng, không chỉ họ mới như vậy. Tất cả chúng ta đều bị trói buộc trong những khuôn mẫu không lớn thì nhỏ. Ta bị trói chặt đến mức không có cách nào thoát ra được, ta không nhận ra rằng bản thân bị trói buộc và giam giữ bởi chính mình. Ví dụ, đối với người nghĩ rằng nơi mình làm việc là tốt nhất thì sẽ không bao giờ nghĩ đến chuyển chỗ làm khác. Đối với người đó, thăng tiến ở công ty là thành công, không được thăng chức hoặc bị đuổi việc là thất bại.

Tuy nhiên, nếu ta phá bỏ khuôn mẫu, thoát ra ngoài và quan sát xung quanh thì sẽ nhận ra rằng khuôn mẫu ấy không kiên cố, không phải là toàn bộ cuộc sống và ta có thể thoát khỏi nó bất cứ khi nào. Chỗ làm đó cũng chỉ là một trong vô vàn chỗ làm khác. Những việc ta làm trước đây chẳng phải là đã đặt cược tính mạng mình vào một thứ đó sao? Không được thăng chức không có nghĩa là thất bại. Ngược lại, nó có thể có ý nghĩa rằng đến lúc này ta mới có thể thoả sức vẫy vùng trong khuôn mẫu đó.

Tuy nhiên, chính bản thân ta có thể là người chưa biết được mình đang bị trói buộc trong khuôn mẫu như thế nào. Nhìn sự thật như những gì nó vốn có chính là "Chánh kiến" trong bát chánh đạo, trọng tâm của phép tu hành trong đạo Phật. Ta không nhìn sự vật qua góc nhìn bó hẹp trong khuôn mẫu mà nhìn chúng như những gì chúng vốn có.

Thế nhưng việc quan sát bản thân theo những gì mình vốn có lại khó vô cùng. Ta khó có thể nhìn thấy một cách rõ ràng việc ta đang bị trói buộc vào đâu hay bị ràng buộc vào khuôn mẫu, giá trị quan, tư tưởng như thế nào. Để nhận ra điều này, việc mà ta phải thực hiện đó là "quan sát" mọi thức qua góc nhìn trống rỗng, lúc đó ta mới có thể nhìn thấy rõ khuôn mẫu đó là gì. Chỉ đến khi nhận ra và phá vỡ được khuôn mẫu thì ta mới có thể cảm thấy tự do đang đến với cuộc sống của mình.

Đừng bao giờ cố ép bản thân phải trở nên thế này hay thế kia. Cũng đừng vội đưa ra kết luận rằng "tính cách của tôi vốn là như thế này". Không cần thất vọng hay oán thán về việc ta không thể trở thành người có tính cách như ta từng mong muốn. Chỉ khi nào ta vứt bỏ được tính cách mà ta mong muốn thì ta mới được là chính ta.

Trước khi làm bạn với người khác, ta không nên đặt ra tiêu chuẩn rằng ta thích "người bạn như thế này như thế kia". Khuôn mẫu đó sẽ khiến cho quan hệ đối nhân xử thế của ta bị thu hẹp bởi chúng hạn chế các mối quan hệ nhân sinh tự do. Người lựa chọn đi theo khuôn mẫu đó sẽ luôn gặp gỡ những người giống hệt nhau. Người lựa chọn chỉ gặp gỡ những người có cùng sở thích, năng khiếu, tính cách sẽ vuột mất cơ hội sải rộng cánh tay rướn mái chèo cuộc sống về phía trước.

Dù ta có chăm chỉ nghe thuyết pháp hay đọc sách nhưng nếu đã tự mình đưa ra những quy chuẩn, khuôn mẫu đúng sai thì ta sẽ chỉ lựa chọn và chấp nhận những cái phù hợp với khuôn mẫu đó, khiến cho những cái mới hoàn toàn không thể lọt vào tâm trí ta. Cuộc sống trở nên cũ kỹ, buồn chán, mỗi ngày trôi qua đơn điệu không điểm nhấn. Tuy nhiên, khi phá bỏ được khuôn mẫu đó, ta sẽ cảm nhận được rằng cuộc sống luôn chuẩn bị cho ta những điều mới mẻ trong từng giây từng phút.

Sống và mang trong mình những ước mơ, hi vọng là một cách sống hay, và ta sẽ không cần quá căng thẳng hay ám ảnh nếu đặt ra mục tiêu và xác định được ước mơ của bản thân. Ước mơ và hi vọng có thể chỉnh sửa bất cứ lúc nào. Có như vậy ước mơ và hi vọng mới tươi đẹp. Nếu nó được định sẵn từ trước thì nó chẳng qua cũng chỉ là sự ám ảnh của bản thân mà thôi.

Sự thay đổi, biến hoá hay 'vô thường' chẳng phải là chân lí bao quát cả vũ trụ hay sao? Khi mọi thứ trên thế giới như ước mơ, suy nghĩ, giá trị quan có thể tự do thay đổi thì nó sẽ trở thành một trục của vòng quay tạo hoá. Nếu ta cứ mãi lo sợ sự thay đổi, chỉ vẫy vùng hết sức mình ở trong một khuôn mẫu nào đó thì ta sẽ không thể trưởng thành, không thể trở thành chủ nhân của chính mình.

Nếu ta bị trói buộc trong lối sống, tôn giáo, suy nghĩ của riêng mình thì ta sẽ khó chấp nhận lối sống, tôn giáo, suy nghĩ của người khác và không do dự khi cho rằng nó là sai trái. Nhưng nếu ta thoát ra khỏi khuôn mẫu và quan sát xung quanh thì sẽ thấy tất cả đều mang dáng vẻ khác nhau, nhưng lại rất hoà hợp, đẹp đẽ và hoàn hảo.

Nguồn: Tổng hợp từ sách.